Að leita af fiski

Að ,,lesa vatn" og leita að fiski er mikilvægara en vaða langt, kasta flott eða hnýta fínar flugur. Flugan verður að komast fyrir fiskinn! Hér er almenn grein um hvernig nálgast á hin ýmsu veiðivötn fyrir bleikju, urriða og lax. Straumvötn og stöð

Fiskurinn er við endann á regnboganum!

Líf veiðimannsins er svo miklu auðveldara þegar hann veit um fisk.  Það er allur munur: að sjá eða heyra fisk, vita að hann er þarna innan kastfæris, eða hitt: að sjá ekkert nema endalaust vatn sem enginn veit hvað felur.  Eða hvort það felur yfirleitt nokkuð.

Veiðimaðurinn getur hjálpað sjálfum sér.  En þetta er ekki einfalt mál.  Ekki frekar en svo margt í veiðinni.   Sem, einsog þið vitið, gerið hana svo skemmtilega, eins og gömlu karlarnir segja. 

En ég ætla að reyna að stytta okkur leið á veiðislóð.  Koma flugunni fyrir fisk.

Byrjum á fiskinum

Það er alls ekki sama hver hann er eða hvar hann býr.  Þess vegna verð ég að brytja þessa greiningu niður eins og bleikju sem á að fara í japanskan forrétt. 

Lax. Urriði, bleikja, sjóbirtingur.  Þetta eru helstu veiðidýr íslenskra stangveiðimanna og hafa ólíkar ferðavenjur í vatninu.  Stöðuvatni eða straumvatni.  Við erum komin með fjóra fiska í tveimur ólíkum kerfum, það gera átta reitir.   Og erum varla byrjuð.

Búsetan er ólík og fæðuvenjur

Urriðinn er heldur sig á sömu slóðum.

Urriði er óðalsfiskur.  Þetta þýðir að hann ferðast ekki mikið, hvorki í straumvatni né stöðuvatni.

Merkingar í Laxá í Mývatnssveit sýna að urriði fer yfirleitt ekki meira en 50-100 metra frá óðali sínu.  Óðalið er steinn eða hylur, straumrás eða pollur í skjóli.  Hann er mjög staðbundinn.  

Í Veiðivötnum hafa menn stundað að ala urriðaseiði og sleppa í vötnin.  Þar sem seiðunum er sleppt veiðist vel nokkrum árum síðar.  Menn hafa lent í ótrúlegum mokstri með því að hafa upp á sleppistöðum seiða.  Þau fara einfaldlega ekki langt.  Í Elliðavatni eru mjög misgóð búsvæði urriða.  En sumir halda til á mögrum svæðum hvað svo sem tautar og raular, þetta eru þeirra svæði.

Svo það er vert að hafa í huga að urriðinn helgar sér ból og býr á því.  Ef maður veit um góða urriðaslóð eitt árið, er líklegt að hún sé það næsta ár.  Veiði maður vel á einum stað má búast við að þar sé áfram fiskjar von.   Þéttleikinn getur verið mjög mismunandi eftir stöðum í ám og vötnum, en hafi maður einu sinni orðið var við urriða má búast við að áfram verði þar fisks vart.

Bleikjan fer í torfum

Bleikjan er ekki alveg svona.  Hún er hjarðdýr.  Fer um í torfum.   Mér hefur virst að ekki skipti máli hvort við ræðum um stöðuvatnableikju eða sjóbleikju.  Straumvatnsbleikjan er heldur staðbundnari. 

Sjaldan er ein bleikja stök.  Torfur eru algegnar, þær eru svo félagslyndar.  En þær eiga til að elta fæðu eða fylgja sjávarföllum ef um er að ræða sjóbleikju, hverfa skyndilega og koma síðar eftir lögmálum sem eru ekki alltaf ljós.  En lang oftast margar saman.

Bleikja í Elliðavatni er á þönum fram og aftur um vatnið og kemur víða við, það hafa rannsóknir sýnt.  En urriðinn flækist lítið.

Laxinn er göngufiskur
Laxinn hegðar sér misjafnlega eftir vatni og öðrum skilyrðum.

Laxinn er göngufiskur í ánum.  Fyrri hluta sumars er hann á ferð upp ána í leit að uppeldisstöðvum sínum.  Laxar leita á staðinn þar sem þeir ólust upp.   Sleppitjarnirnar í Rangánum sýna þetta.  Laxarnir dreifa sér ekki hingað og þangað á legustöðum í ánni.  Þeir leita beint þangað sem þeir klöktust út eða áttu stað sem seiði.  Í Laxá í Aðaldal sumarið 2002 veiddist mest við eldisþrær í ánni.  Á einu veiðisvæði í ánni er nú mjög lítið um fisk.  Þar var dregið fyrir árum saman og heimilisfasti laxinn í þeim hyljum týndi tölunni.  Nú koma þangað fáir laxar.  Samt eiga margir laxar leið um á göngu sinni.  En þeir stoppa ekki þrátt fyrir ákjósanleg skilyrði.  Þeir fara beint heim.

Lax á leiðinni heim er oftast í betra tökuskapi en fiskur sem er kominn í hylinn sinn.  Göngufiskurinn lætur glepjast.  Það er, þegar hann gefur sér tóm til að stoppa og hvíla sig.  Í stífri gögnu tekur hann tæplega segja fróðir menn.  Fiskar sem finna svo  staðinn sinn og leggjast til að bíða hrygningar verða æ erfiðari viðfangs.

Það getur verið ágætt að hafa svona hluti í huga.  Komi maður að laxahyl og sér tvo fiska á djúpu vatni má búast við að þeir séu að koma sér fyrir og gætu orðið erfiðir.  Einn stakur lax á broti eða álengdar er mun vænlegri kostur.  Hann er líklega í göngu og tilkippilegur.

Við köstum fyrst á hann.

Ólík lögmál

Flestir veiðimenn vita að um silung og lax gilda tvö ólík lögmál. Silungur (líka sjóbirtingur) étur í ánum og vötnunum.  Laxinn nærist ekki, en á það til að ráðast á agn okkar. Þetta þýðir að við þurfum að nálgast bráðina með ólíku hugarfari. Horfum fyrst á silunginn.

Þá borgar sig að horfa á fæðuna sem hann étur.  Hann heldur sig í námunda við hana.  Annars vegar getum við litið eftir fæðunni, og reynt að staðsetja fiska samkvæmt henni, hins vegar staðsettt fiska sem elta fæðuna og koma upp um sig.

 Byrjum á því hvernig silungurinn kemur upp um sig

Fiskur að vaka.  Draumur fluguveiðimannsins

Flestir veiðimenn eiga drauminn um logn og kyrrt vatn, og fiska að vaka með hringjum á vatnsborðinu.  Þetta er auðveldasta leiðin til að staðsetja fisk, og ekki nóg með það, hann segir okkur hvar við eigum að setja fluguna.  Í yfirborðið eða alveg við það.

En oft erum við ekki svona heppinn.  Það rignir.  Það blæs.  Og fiskar geta verið mjög laumulegir í gerðum sínum.

Nokkur dæmi:

Ef þið hafið þolinmæði eða stillingu hugans þá get ég gefið tvö heilræði sem eru algjörlega óbrigðul.

Ekki vaða út.  Ekki byrja að kasta.

Nei, þetta eru ekki heilræðin, bara undirstaðan.

Heilræðinu eru:  Horfðu og hlustaðu.  (Á vefnum er sérstök grein um þetta).

Eftir 5 til 10 mínútur hefur þú aflað mikilla upplýsinga með þessu tvennu.

Horfðu svo á vatnið.  Ekki hugsa um fiska, heldur um vatn.  Það er leikvöllurinn.  Knattspyrnumenn tala um þungan völl.  Hvernig er okkar völlur?

Á vorin eru árnar kaldar og vatnsmiklar.  Fiskanir liggja ekki á sama stað og í júlí í fyrra.  Nú beljar straumur yfir góða legustaði.  Fiskarnir færa sig neðar í hyljina, á lygnara vatn.  Nær bökkum.  Þetta á við um alla fiska.

Og þeir hreyfa sig hægar en þegar vatnið er með eðlilegu hitastigi.  Liggja fastar.  Nú gildir að leita fyrir sér með þungum flugum sem fara hægt.  Erfitt er að finna fiska í miklu vatni,  því gildir að fara hægt yfir með agnið en staldra ekki of lengi við.  Hvort sem það er lax í göngu eða urriði sem er staðbundinn þá kemur vorfiskurinn yfirleitt fljótt á færið ef hann gefur sig.

Síðar þegar vatn sjatnar og verður glærara leitar fiskur í skjól utar.  Þar er úfið straumþak til að gera hann ósýnilegan.  Nægt súrefni til að hann fái góðan skammt.  Og þótt laxinn sé ekki að hugsa um æti, þá þarf urriðinn að éta og þá velur hann góð matborð þar sem lirfur og púpur eru á ferð.  Eða færir sig alveg undir bakka þar sem smáseiði og síli skjótast.

Við verðum því ekki bara að reikna út fiskinn, heldur reikna út vatnið, því í því á hann heima.   Allir fiskar kjósa hægt vatn fremur en strítt. 

En meira um fiska

Eitt sinn kom ég að Elliðavatni.  Það var snörp gjóla, ekki kalt, en úði á milli, mig langaði ekki út úr bílnum, vatnið var úfið.

Fór samt og var lengi að koma mér í gang, óð loks út á stein og settist til að velja flugu.

Var lengi að því.   Bograði yfir boxin.  Heyrði þá í gegnum vindinn smá smell.  Og annan.  Ekki eins og þegar báran kyssti stein, heldur snögga smelli.  Eins og skellt væri í góm.  Ég rýndi í vatnið.  Sá ekkert.  Og þó.  Eftir smá stund sá ég eldsnöggar gárur í yfirborðinu. 

Fiskurinn var að éta rétt hjá mér í öldunni.  Ég skipti um flugu og setti þurrflugu á.  Veiddi vel.

Eitt sinn var ég í Laxá í Mývatnssveit.  Sá ekki fiska og varð ekki var á straumfluguna.  Stóð og góndi á straumkastið þar sem það hægði á sér og fór svo með smágárum yfir steina.  Þá kom ein alda á móti straumnum.

Og aftur.  Þetta var skrítið því að vatn rennur með straumi, ekki gegn.  Næst þegar þið farið í bað eða heita pottinn skuluð þið gera snögga handarhreyfingu í kafi, eins og hönd sé veifað.  Þetta var svona.  Um leið vissi ég að þetta voru urriðar að snúa sér í vatninu á eftir lirfum sem komu með straumi.  Þegar þeir lentu þvert á strauminn, eitt andartak meðan þeir voru að snúa sér, lyftist vatnið aðeins og næstum ósýnilega alda reis gegn straumi.  Ég kastaði litlum púpum á staðinn og takan byrjaði.

Seinna var ég á sama stað.  Leit eftir hringjum eða gárum.  Sá ekkert.  Það var mikið skuggaspil á vatinu.  Þá lygndi og vatnið varð kyrrara.  Þar sem áður voru skuggar og glampar af úfnu vatni sáust nú horn á sporðum.  Bara örlítil horn sem stóðu upp úr vatninu.  Fiskarnir voru að kroppa æti af botninum og stóðu upp á endann þannig að stöku sinnum komu smáhorn upp úr öldunni og hurfu um leið í skugga og glampa af ljósi.

Oft hef ég bjargað deginum með því að loka augunum og hlusta.  Snöggt skvamp eða smellur af fiski sem sýpur flugu nægir til að koma blóðinu á hreyfingu.

Leit að fiski með fæðuleit

Fiskurinn sér oft um að koma upp um sig sjálfur.

En ef ekki?  Þá er að horfa í vatnið.  Hvaða fæða er í gangi?   Hvernig leggst hún í vatninu? 

Fyrst verðum við að átta okkur á einu.

Fiskurinn (silungur)  vill ekki hafa of mikið fyrir því að éta.  Orkan sem fer í að ná fæðunni verður að vera minni en orkan sem fæst með því að afla hennar.  Þetta þýðir að stórir fiskar geta lifað góðu lífi í hægu vatni með miklu framboði af æti, þótt það sé smátt.  Og litlir stubbar sem fá ekki góðu staðina geta bjargað sér með því að ná góðum bitum sem hrynja af bökkum.

Fiskurinn vill hafa það náðugt og samkeppnin í ánni snýst um að fá bestu staðina. 

Hvað er góður staður fyrir fisk? Þar sem hann getur legið áreynslulaust. Og sér æti koma hjá.

Lítum á urriða í straumvatni.

Stundum sér maður myndast rásir í straumvatni.  Þar verður eins konar rák, froða í hléi, en undan henni þéttist fæða þar sem straumskil koma saman.  Hér er staður til að kasta flugu.  Straumskilin eru þess eðlis að fiskarnir finna logn, fæðulínan liggur beint til þeirra.  Þetta er kjörlendi fyrir fimm punda urriða þótt staðurinn virki ekki stærri en þvottabali.

Skjól fyrir straumi er oft í kringum steina.  Stór steinn hryndir frá sér vatni og myndar kyrran blett fyrir framan sig.  Við hliðar hans getur líka verið náðugt ef straumlag er þannig.  Fyrir aftan stein myndast eins konar V-lag í strauminn.  Þar myndast líka rásir í vatnið þar sem æti þjappast saman.  Þess vegna eru þessi V-öff svo vinsæl.  Margir fiskar geta raðað sér í þokkalegu skjóli og étið æti sem kemur eins og á færibandi niður línuna í straumskilunum.

Stríðir strengir reyna mikið á fiskinn.  En urriðar eru slyngir.  Þetta eru sterkir fiskar og munar lítið um að finna sér stein í botni sem veiðimaðurinn hefur ekki hugmynd um.  Þar er eins konar lygn pollur undir stríðum flaumi.  Veiðimaðurinn sér iðandi straumkast en veit ekki að undir er lygnara.  Þar liggur fiskurinn með gott þak af freyðandi vatni fyrir ofan sig svo enginn sér hann.  En undir öldurótinu er kyrrara og þar má sjá æti koma á fleygiferð.  Urrðinni er frábær í straumi og nær auðveldlega æti sem fer hjá án þess að eyða of mikilli orku, og er svo lagstur á staðinn sinn strax aftur.  Margir urriðar geta átt sér svona staði á litlu svæði.  Annars staðar er kannski bara einn punktur í streng sem virðist henta fiskum.  Veiðimenn sem afla sér reynslu vita oft af svona stöðum og ganga beint að þeim, hirða einn fisk og eru farnir um leið, vita að ekki búa fleiri í þessu einbýlishúsi.

Og svo eru það bakkarnir.  Urriða og bleikju finnst gott að liggja undir bakka.  Bakkinn veitir skjól.  Af honum hrynur fæða.  Og vatnið hægir á sér alveg við land.  Veiðimenn vanrækja mjög að veiða meðfram landi.  Suma veit ég sem veiða aldrei frá landi.  Þeir koma að veiðistað, vaða út fyrir ofan hann og kasta í átt að landinu og láta fluguna reka niður með bakka.  Önnur aðferð er að nálgast staðinn neðanfrá og kasta upp fyrir sig meðfram bakkanum.

Bleikjan er latari en urriði

Hún er nánast aldrei í stríðu vatni.  Margir flaska á þessu, sjá fallega strengi sem virðast svo laglegir.  Þeir eru ekki laglegir fyrir bleikju þótt þeir geti verið laxalegir.  

En það er ekki fyrr en miklu neðar, þar sem vatnið hægir á sér og virðist dautt sem bleikjan er.  Þar sem vatnið breiðir úr sér og hægir á liggur hún nánast alveg samlit botninum.  Vonlaust að sjá hana.  Á hnédjúpu vatni.  Eða ennþá grynnra.  En ef flugan kemur yfir ættu menn að fylgjast vel með, því allt í einu gæti myndast rák á eftir henni.  Kannski tekur bleikjan og  þá er fjör.  Kannski eltir hún bara.  En umfram allt að fylgjast vel með ferðum flugunnar, því henni er jú ætlað að vekja fiskinn, og gerir það mun oftar en við vitum.  Bleikjan vill liggja á steindauðu vatni og hafa það gott.

Ef ég mál alhæfa þá er urrðinni mun víðar í  straumi en bleikjan og veiðimaðurinn verður að reyna að reikna út hvar hann hefur gott legupláss með framboði af æti.  Bleikjan er þar sem vatnið hægir á sér, oft mjög grunnt, og oft mikið af henni á litlum bletti, en ekkert langa vegu á milli.

Síðar,  þegar hún er komin í góðan hyl virðist hún hafa mikla löngun til að kafa djúpt og halda sig þar sem varla er vinnandi vegur að komast að henni. Það er síðsumars.

Ef ég dreg saman um urriða og bleikju í straumvatni þá gildir þetta: fiskarnir leita sér að skjóli fyrir straumi til að spara orku.  Þeir vilja fá fæðuna til sín, ekki elta hana uppi.  Fæðurákir í vatninu sem liggja í straumskilum þar sem hægir á eru kjörnir legustaðir.  Steinar í strengjum eða fyrirstöður við bakka bjóða upp á góða staði til að liggja á.  Lítið eftir skuggum af steinum eða fyrirstöðum, fiskar fælast birtu.

Sjóbleikjan er sérstök

Sjávarósinn getur verið erfiður en líka feikna skemmtilegur

Sjóbleikja virðist mér að sæki mjög í kanta meðfram landi í ósum.  Þar eru sandbakkar með æti.  Ég byrja alltaf að veiða nálægt landi í ósum og skyggnist eftir bakka eða halla frekar en kasta langt út.   Veiði mikið beint niður fyrir mig.  Bleikja sem á ekki von á neinu illu getur legið innan við fet frá bakka ef sandurinn er með marfló eða smádýr.  Og ef maður sér eina þá má bóka fleiri.

Mér finnst sjóbleikjan auðveldasti fiskurinn til að hafa uppá.  Hún kemur mikið upp um sig.  Hún nýtir mjög tækifæri til að éta, oft alveg í harða landi.  Hún er ófeimin að koma í yfirborðið.  Hún eltir mikið flugur þótt hún taki ekki, svo maður á aldrei að rífa upp flugu án þess að athuga hvor einhver sé við endann.  Og það glampar mjög á hana í vatni, svo silfruð og fín, oft á móti dökkum sandi.  Bleikja í ósum og neðri hluta áa er svo kappsfull í áti sínu að mjög oft má sjá hana  um leið, gefi maður sér tíma.  En það er málið.  Ekki vaða út og byrja að kasta strax. Horfa og hlusta.

Einu sinni var ég í Vatnsdalsá.  Fékk að kasta meðan nokkrir náungar voru að gera sig klára.  Fór bara grunnt og varð lítið var.  Þeir komu og óðu 50 metra út og köstuðu svo eins langt og þeir gátu.  Ég lagðist í sandinn.  Aldan í ósnum hjalaði við þangdruslur sem lágu þar.  Og þá kom upp sporður af bleikju innan seilingar.

Sjóbleikjan getur verið mjög treg.  En oftast verður maður var við hana.

Víkjum að vatnaveiði silunga

Aðalatriðið er að muna að almennt má segja að 90% af vatnsmassanum sé fisklaus.

Fiskurinn er annað hvort niður við botn, eða uppi á tveggja metra dýpi og enn ofar.  Þar er mesta ætið enda ljósið gott fyrir lífverur.

Það hjálpar að vita meira um fiskinn en minna.  Á Þingvöllum er bobbableikja sem nánast étur ekki nema við botn.  Flugan verður að skrapa botninn.  En það er líka gott að vita að hún á það til að skipta um fæði.  Koma á grunnsævi og hirða flugur.

Veiðivatnaurriðinn er mjög erfiður stundum.  Hann étur hornsíli, eða bara krabbadýr.  Ef lirfa klekst á hann til að liggja í henni í yfirborðinu.  Maður þarf að vita hvað er í gangi hverju sinni. 

Eitt sinn var sagt að fluguveiðimenn ættu alltaf að veiða á móti vindi í Veiðivötnum.  Fiskurinn leggðist undan vindi að landi.    Nær sanni væri að segja að í þrálátum áttum byrjar botninn að rótast upp í flæðarmálinu undan vindi og fæða að þyrlast upp líka.  Fiskar geta verið eitt fet undan landi og það stórir ef svona er ástatt.  Beljandi rok og brim, en með  því að vaða út í ölduna og kasta meðfram landi þar sem aldan brotnar má setja í stóra fiska.  Þeir leggjast ekki undan vindi.  Þeir liggja í æti.

Tækifærin!

Þannig er silungurinn tækifærissinnaður og nýtir sér það sem náttúran býður uppá hverju sinni.  Sums staðar  er silungurinn búinn að sérhæfa sig algjörlega og sinnir bara einni fæðutegund.  Það þarf veiðimaðurinn að vita.  Þá er spurningin miklu síður að finna fiskinn, en finna út hvort hann sé sérhæfður á ákveðnu sviði.  Í vötnum á heiðum Húnavatnssýslu má tíðum finna tvo mjög ólíka bleikjustofna í sama vatni: annan mjög smávaxinn sem hefur helgað sig ákveðnu æti, hinn stærri og öflugri, en myndi aldrei taka sömu flugur og hinn. 

Það skiptir því miklu að fylgjast með ætinu í vötnum og vita aðeins meira en ekki neitt um fiskinn.  En þetta má muna sem gullnu regluna:

Fiskurinn er niður við botn ef þú sérð hann ekki uppi eða verður ekki var við neitt á 1-2 metra dýpi.

En mundu að botn er ekki bara þetta sem er langt úti.  Botninn nær að landi!  Upp við land er mikið æti við botninn, síli og krabbadýr. Lirfur.  Fiskar geta snuðrað allt upp í harða land.

Bestu veiðistaðirnir er það sem ég kalla með köntum.  Þar sem hallar skyndilega frá landi og dýpkar.  Margir veiðimenn vaða einmitt þangað út, og kasta svo eins langt og þeir geta.  Það ættu þeir ekki að gera nema þeir þekki botnlag þeim mun betur.   Ég byrja oftast á því að kasta meðfram kanti ef ég get.  Læt fluguna sökkva niður með og dreg að mér þannig.  

Mörg vötn, já bestu veiðivötnin, eru alls ekki dýpri en 1-2 metrar.  Elliðavatn, Vífilsstaðavatn og mörg heiðavötn.  Þá er þetta mun auðveldara.  Gott er að kanna botnlag ef hægt er.  Bleikjan er oft á sandi eða leirbotni.  Urriðinn á grjótum.  Ef maður á einkum von á urriða er vænlegt að leita þar sem grjót standa út í vatn.  En falleg leirvík eða malar- eða sandfjara getur boðið upp á fína bleikju.

Víkjum að laxinum

Ég minntist á vorveiðina.  Lax í göngu tekur oft grimmt, svo hægir hann á sér og svo leggst hann alveg.  Ég held að ég segi sögu úr Hofsá til að skýra hve mikilvægt er að gera sér grein fyrir ólíkum staðháttum og aðferðum.

Eftir vorveiðina sem Íslendingar fá að prófa er skipt yfir í útlendina. Fyrstir koma Bretarnir þegar vænta má að laxinn sé kominn.  Þeir veiða með tvíhendum, kasta langt út, láta fluguna berast með straumi að bakkanum sín meginn.  Þar hangir hún smá tíma, þeir kalla það að veiða á ,,dangle?, eða á hanginu.  Mér er sagt að flestir laxarnir komi þannig hjá þeim.  Þarna er mikið vatn, fiskurinn fer með bökkum upp ána, stöðvar hér og þar og tekur fluguna þegar hún hangir yfir honum.  Bretarnir veiða kerfisbundið:  kasta alltaf jafn langri línu, færa sig niður eitt fet í hverju kasti.  Svona kemba þeir staðina og taka fisk í göngu í miklu vatni.

Svo kemur Kaninn.  Vatnið fer sjatnandi, áin er komin í jafnvægi.  Fiskurinn kominn á marga helstu staði.  Nú taka við aðrar aðferðir.  Þeir hörðustu koma að hyl, og horfa og hlusta.  Bíða eftir að fiskur sýni sig.  Ef enginn fiskur sést kasta þeir ekki.  Komi einn uppúr, kafi eða stökkvi, velti sér eða bylti, er byrjað að vinna í honum.  Kastað með þröngu horni niður, flugan látin vinna fyrir framan fiskinn, skipt ört um.  Hann pirraður.  Svona gengur þetta hjá Kananum.   Hann staðsetur fiskinn fyrst, vinnur svo í honum.

Síðar um sumarið koma Þjóðverjarnir.  Þeir veiða á túpu.  Eða með sökklínum.  Kasta stutt út og láta fluguna sökkva vel í hyljina.

Og hver veiðir best?

Allir.  Það er segin saga:  Um leið og skipt er um aðferð veiðist betur.  En allt eru þetta rökréttar aðferðir.  Bretarnir veiða þegar vatn er meira og fiskur á ferð.  Auðvelt að hitta á hann, oft við bakka.  Kaninn kastar á fisk sem er búinn að koma sér fyrir, vatnið er lægra.  Þjóðverjarnir vita þegar þeir koma að nú er laxinn legnari, búinn að færa sig á dýpi.

Allir auka veiðina frá því sem var áður en þeir komu. 

Þetta segir okkur mikilvæga sögu um laxinn.  Fyrst:  vatnið, skiptir máli.

Mikið vatn, fiskurinn kemur nær landi.

En í venjulegu vatni?  Hvar er hann þá?

Tvær meginreglur og nokkrar í viðbót um laxinn

Tvær meginreglur:  Hann er fyrir ofan brot, og hann er í strengjum. 

Brot og strengir

Brot eru þessar óreglulegu rákir þvert á ána þar sem brýtur á henni, oft grunnt vatn og fyrir neðan stríður vatnsflaumur.  En ofan við brot er hægara.  Laxinn stiklar grjót og straumflúðir þar til hann kemur upp fyrir brotið.  Þar hægist um, og þar heldur hann kyrrru fyrir smá stund.  Og þar tekur hann. 

Gott er að staðsetja sig vel fyrir ofan brot (sjá mynd) og láta fluguna sópa svæðið þar fyrir ofan.  Hann liggur ótrúlega neðarlega á brotinu, jafnvel svo að sporðurinn stendur næstum því útaf, og svo upp með, allt eftir vatni.

Og þá eru það strengirnir

Strengir:  Maður þekkir þá þegar maður sér þá.  Dæmigerður strengur er fyrir neðan flúð, það er hvítfyss og jafnvel smá hylur, svo streymir áin áfram með smá kambi í straumröst, og jafnvel má sjá örla fyrir ,,keri? í vatninu.  Þar er hann.  Misjafnlega neðarlega eftir vantshæð.  Utan í straumrásinni, ekki í henni.  Ekki þarf að leita að laxi í flúðinni fyrir ofan eða á grynningunum fyrir neðan strenginn.  Hann liggur þar sem nægilegt súrefni berst með vatninu en hann hefur það sæmilega náðugt fyrir straumi.

En svo eru það stóru geymarnir

Það eru langir hyljir sem breiða úr sér og vanir veiðimenn segja: hann getur verið hvar sem er hér á þessu svæði.  Stundum eru þetta staðir sem tæki hálfan daginn að kemba.

Þá leitar maður að speglum, ólgum eða straumgáru sem sýnir að eitthvað óreglulegt er í botninum.  Það er venjulega við stein sem er gott að liggja við, utan í, aftan við.   Í Hofsá eru margir svona staðir. Langir hyljir og strengir þar sem speglar og ólgur eru helstu vísbendingar.  Einnig í Aðaldal.  Þetta er mun einfaldara í Norðurá eða Grímsá þar sem vatn er minna og auðlæsara fyrir veiðimann. 

Stundum er mjög erfitt að leita fiskinn uppi á svona stöðum.  Þeir kallast því viðkunnanlega nafni: samfelldur veiðistaður.  En svo bæta menn við: en þarna er tökustaður!  Ég er ekki klár á því hvernig maður skilgreinir tökustað frá samfelldum veiðistað, nema helst að samfelldur veiðistaður er með nokkrum punktum sem eru betri en aðrir og heita tökustaðir. 

Á svona stöðum gildir oftast að fara hratt yfir og vera duglegur að skipta um flugur.  Og geti maður staðsett fisk á maður að vinna í honum.  Venjulega kemur fiskurinn upp um sig ef um er að ræða umtalsvert magn í stórum hyl.

Munið: það er betra að vinna í fiski sem maður hefur staðsett, en kemba stóran hyl í þeirri von að einhver fiskur sjái fluguna.

Stóru árnar

Og þá eru það vandasömustu staðirnir.  Stórar vatnsmiklar ár eins og Laxá í Aðaldal eða Sogið.  Hér er mjög erfitt að lesa vatn.   Laxá í Aðaldal er fræg.  Mörgum heimsvönum veiðimanni fallast hendur að sjá allt þetta vatn.  Þeir kunna regluna: Strengir og brot, ólgur og speglar.  En nei takk.  Hér er endalaust flóð, stórkostlegir strengir, brot sem eru óendanleg, vatnsgeymar sem streyma hljóðir hjá.

Hér verðum við að viðurkenna vanmátt okkar.  Hér þarf kunnáttumenn.  Aðkomumenn geta ekki lesið vatnið að gagni. 

Það er mögulegt að fara í Laxá í Kjós, Grímsá, Norðurá, Vatnsdalsá og veiða án þess að þekkja til.  Bara fylgja almennum leiðbeiningum og lesa vatnið.  Samt er staðkunnátta alltaf ómetanleg.

En það er nánast vonlaust í stórum ám eins og Laxá í Aðaldal og Soginu að fara án leiðsagnar.  Ég set Selá í milliflokk.  Með miklu vatni er ákaflega erfitt fyrir ókunnugan að lesa hana.  Svo breytist hún í mjög þægilegan og auðlesinn veiðistað.

Samt er það alls staðar svo að kunnátta ? staðkunnátta ? slær út þá sem koma ókunnugir að.

Þess vegna er hér heilræði að lokum.  Menn eiga að finna sér kjörstaði.  Rækta með sér ákveðnar ár eða vötn, læra á undir ólíkum kringumstæðum.  Sætta sig við veiðileysi, sækja á og læra, skrá bak við eyrað og smám saman byggja upp þekkingu.

Það er gaman að eiga stað sem maður sér hvernig sem veðrið er, hvernig sem vatnið er, hvort sem þar er veiði eða ekki.

Þess vegna eiga menn að taka veiðislóð í fóstur og læra á hana.  Það dýpar skilningin á öllum veiðislóðum.

Og svo hitt.  Maður á að veiða á nýjum stað á hverju sumri.  Bara til að reyna á sig, láta koma sér á óvart.  Rækta gömlu vinina, hitta nýja.

Það er veiðilíf í lagi.

Endurbirt heilræði
Höfundur SJH